نگاهي به وضعيت كتابخانه هاي مدارس كشور
تهران،ايرنا 17/02/87
داخلي.فرهنگي.نمايشگاه.كتاب.
كتاب از ديرباز يكي از مهم ترين ابزار آگاهي و بصيرت به شمار آمده است و امروزه نيز در جوامع انساني در ابقاي موجوديت فرهنگي نقش اساسي دارد .
ميزان مطالعه كتاب از مهم ترين شاخص هاي رشد و توسعه است و از آن جائي كه دوران تحصيل در مدارس از دورههاي حساس و اثر بخش در رشد و توسعه فردي و اجتماعي به شمار مي رود, توجه به ميزان مطالعه غير درسي و عوامل مؤثر بر آن براي گام نهادن به سوي توسعه و پيشرفت ضروري به نظر مي رسد.
براساس آمار منتشر شده از سوي وزارت آموزش و پرورش در سال 1385، تنها 15 درصد مدارس كشور، كتابخانه و كتاب غيردرسى دارند، 43 درصد مدارس كشور داراى كتاب هستند اما فضاى كتابخانه اى ندارند و در 22 درصد فضاى كتابخانه اى تعبيه شده است، اما كتابى براى مطالعه در اين مدارس وجود ندارد و سرانجام، 20 درصد مدارس ايران، كلاً از وجود كتاب و كتابخانه بى بهره اند.
نخستين كتابخانه آموزشگاهي كشور مطابق نظام جديد آموزشي، كتابخانه مدرسه " لقمانيه" بود كه بيش از 100 سال پيش در سال1279 (1317 هجري قمري) گشايش يافت.
بنابر تعاريف متداول، كتابخانه مدارس و آموزشگاهي اينگونه تعريف شده است: «كتابخانه آموزشگاهي به محلي اطلاق مي‌شود كه براي پشتيباني از برنامه‌هاي آموزشي مدرسه و ارائه خدمات مربوطه از طريق فراهم‌آوردن مواد، امكانات و خدمات فردي و گروهي پديد آمده باشد و هدف ايجاد آن ارتقاي برنامه‌هاي درسي و آموزشي و رشد فردي و اجتماعي دانش‌آموزان است.»
فدراسيون بين‌المللي موسسات و انجمن‌هاي كتابداري (ايفلا) (IFLA) هدف از تاسيس كتابخانه‌هاي مدارس و آموزشگاهي را چنين عنوان كرده است: "كمك به روند آموزشي دانش‌آموزان، تشويق امر خواندن و مطالعه در كودك و نوجوان، پرورش خلاقيت و روحيه كنجكاوي و علم‌آموزي در دانش‌آموز، دستيابي وي به دانش روز دنيا، آشنايي وي با فرهنگ شفاهي و مكتوب محله، منطقه و كشور و در نهايت توسعه روابط اجتماعي دانش‌آموز با افراد و بخش‌هاي ديگر اجتماع."
نگاهي اجمالي به مدارس ايران نشان مي‌دهد كه به علت وجود پاره اي از مشكلات، بخش عمده‌اي از كتابخانه‌هاي مدارس قادر به انجام وظايف واقعي خود نيستند. برخي از اين مشكلات عبارتند از: فقدان امكانات و تجهيزات لازم ،نبود فضاي فيزيكي كافي براي مطالعه، ناكافي بودن تعداد كتاب هاي موجود در كتابخانه ها، سازگار نبودن اغلب كتاب هاي موجود در قفسه ها با نياز‌هاي فردي دانش‌آموزان،جدي گرفته نشدن كتاب خواني و كتابخانه در نظام آموزشي.
صرف نظر از اين موضوع كه كتابخانه هاي مدارس بايد داراي چه امكانات و ويژگي هايي باشد، مهمتر از آن بود يا نبود كتابخانه در مدارس است. بر اساس اطلاعات" دفتر طرح و برنامه وزارت آموزش و پرورش" در سال 82ـ81 13تنها 27 درصد از مدارس كشور كتابخانه داشته‌اند و ميانگين كتاب براي هر دانش‌آموز 5/2 كتاب بوده است كه در اين ميان مدارس ابتدايي كمترين سهم را داشته‌اند يعني تنها در 15 درصد از مدارس ابتدايي كتابخانه وجود داشته و ميانگين كتاب براي هر دانش‌آموز كمتر از1 كتاب بوده است (98/0كتاب).
اين نسبت در مدارس دوره راهنمايي 40 درصد و ميانگين 5/2 كتاب و در مدارس دوره متوسطه و پيش‌دانشگاهي 70 درصد و ميانگين 5/6 كتاب براي هر دانش‌آموز بوده است.
بررسى بيشتر آمار ياد شده، جزييات كامل ترى از اين وضعيت بدست مى دهد. در كل كشور مجموع مدارسى كه كتابخانه دارند 55 هزار و 816 باب است كه براين اساس، به طور ميانگين هر 2/42
( 42و 2 دهم ) مدرسه، از يك فضا به عنوان كتابخانه مى توانند استفاده كنند. بدين ترتيب سرانه فضاى كتابخانه اى در مدارس كشور به ازاى هر كتابخانه09/12 متر( 12 و 9 صدم متر ) و سرانه اين فضا به ازاى هر دانش آموز 22 سانتيمترمتر مربع است. جمع كل كتاب هاى غيردرسى مدارس، 52 ميليون و 399 هزار و 74 جلد است كه سرانه 386 جلد به ازاى هر مدرسه را شامل مى شود.
آمار موجود هم چنين نشان مي دهد كه 4 هزار و 156 كتابدار براى مديريت كتابخانه هاى 55 هزار و 816 مدرسه اى كه داراى كتاب و كتابخانه هستند، وجود دارد. از اين تعداد كتابدار 153 نفر مدرك كتابدارى دارند.
آمارنشان مي دهد كتابخانه هاي مدارس تهران در مقايسه با ساير شهرستان ها و ضع مطلوبتري دارند. در سال تحصيلي 86ـ85،حدود 75 درصد مدارس تهران داراي كتابخانه اند و به ازاي هر دانش‌آموز به‌طور متوسط 5/6 كتاب غيردرسي در كتابخانه‌هاي مدارس وجود دارد.
اما ميانگين فضاي كتابخانه‌اي در مدارس پايتخت براي هر دانش آموز از ميانگين كل كشور كمتر و حدود 10 سانتيمتر مربع است.
* كيفيت كتاب هاي موجود در كتابخانه هاي مدارس
اما از بحث كميت كه خارج شويم، كيفيت كتاب هاي موجود در كتابخانه هاي مدارس نيز نيازمند توجه و بازنگري جدي هستند. كارشناس مسؤول پژوهش، امور كتاب و كتابخانه ها و فعاليت ادبى وزارت آموزش و پرورش در اين باره مى گويد: «هرچند مهمترين مشكل، كمبود كتاب و فضاى كتابخانه اى در مدارس كشور است، اما معتقدم همين مقدار موجود كتاب نيز به درستى تهيه نشده است.»
«منوچهر على پور» مى افزايد: «در جريان خريد كتابهايى كه در يكى دو دهه گذشته وارد مدارس و كتابخانه هايشان شده اند، به اصل نياز سنجى توجه نشده است و دانش آموز، كتابدار و معلم در اين فرايند دخيل نبوده اند. در نتيجه، بخش عمده اى از كتابهاى كتابخانه هاى مدارس بدون استفاده مانده اند.»
وي به بخش ديگري از مشكلات اشاره مي كند و مي گويد: «به هر مدرسه اى كه 3 هزار جلد كتاب داشته باشد، يك كتابدار تعلق مى گيرد، اما در 3 دهه گذشته، وزارت آموزش و پرورش هيچ نيروى متخصص كتابدارى را استخدام نكرده در عوض، از برخى دبيران به عنوان كتابدار استفاده شده است.»
مدرس دانشگاه جامع علمى _ كاربردى به نقش كتابخانه در توسعه علمى، آموزشى مدارس اشاره مى كند و مى گويد: «وزارت آموزش و پرورش به تجهيز كتابخانه هاى مدارس از طريق اهداى كتاب تكيه كرده است. در حالي كه سازمان هاى دولتى عمدتاً كتابهايى را به مدارس هديه مى كنندكه با دانش آموزان و گروه سنى آنان همخوان نيست و اين مسأله موجب شده است كتابخانه هاى مدارس از سطح كتاب و كتابخوانى جامعه ايران هم عقب تر باشند كه در بلندمدت فاجعه پديد مى آورد.»
«سالمى» مى افزايد: موجودى كتابخانه هاى مدارس، حداقل بايد 3 محور را زير پوشش بگيرند. كتابهاى مرجع به ويژه لغت نامه ها، كتابهاى به روز اجتماعى، اقتصادى، سياسى و تاريخى و كتاب هاى علوم به زبان ساده.
باسمه تعالی